इन्टरनेशनल इन्स्टिच्युट फर स्ट्राटेजिक स्टडीजले दुई देशका हतियार, मिसाइल र आक्रमण बलको तुलना गरेको छ । यसका लागि धेरै प्रकारका आधिकारिक र सार्वजनिक स्रोतहरू प्रयोग गरिएको छ ।

स्टकहोम इन्टरनेशनल पिस रिसर्च इन्स्टिच्युट जस्ता केही अन्य संस्थाहरूले पनि देशहरूको सैन्य क्षमताको मूल्याङ्कन गर्छन् । तर, आफ्नो सैन्य क्षमताको तथ्याङ्क सार्वजनिक नगर्ने देशहरूको सही मूल्याङ्कन गर्न गाह्रो छ ।

यद्यपि, पीस रिसर्च इन्स्टिच्युट ओस्लोका निकोलस मार्स भन्छन्, ”सैन्य क्षमताको मूल्याङ्कन गर्ने सन्दर्भमा आईआईएसएसलाई बेन्चमार्क मानिन्छ ।”

सेना

पहिले इरान आर्मीको कुरा गरौं, जसको जनसंख्या करिब ९ करोड छ । इरानको कुल जीडीपी ४१३ अर्ब डलर छ । इन्टरनेशनल इन्स्टिच्युट फर स्ट्राटेजिक स्टडीजका अनुसार इरानको रक्षा बजेट ७.४ बिलियन डलर छ, जुन कुल गार्हस्थ उत्पादनको करिब दुई प्रतिशत हो ।

इरान विश्वको १४औं ठूलो सैन्य शक्ति र मध्यपूर्वमा सबैभन्दा ठूलो सैन्य शक्ति हो । उसको सेनामा ५ लाख ८० हजार सिपाही र दुई लाख रिजर्भ फोर्स छन् । दुवैसहित कुल सैनिक संख्या ७ लाख ८० को हाराहारीमा आउँछ ।

इजरायलको ग्लोबल फायर पावर इन्डेक्स रिपोर्टअनुसार इजरायली सेना संसारको २०औं सबैभन्दा शक्तिशाली सेना हो । इजरायली सेनामा १,६९,५०० सक्रिय सैनिक र ४,६५,००० रिजर्भ इकाइहरूमा छन् । कुल ६,३४,५०० सैनिक छन् ।

सैनिकको हिसाबले इरान इजरायलभन्दा अगाडि छ । तर, इजरायलको रक्षा बजेट इरानको भन्दा बढी छ । आईआईएसएसका अनुसार सन् २०२२ र २०२३ मा इरानको रक्षा बजेट ७.४ बिलियन डलर थियो।

जहाँ इजरायलको रक्षा बजेट करिब १९ अर्ब डलर छ । जीडीपीको तुलनामा इजरायलको रक्षा बजेट इरानको भन्दा दोब्बर छ । इजरायलले जीडीपीको ४ प्रतिशत र इरानले २ प्रतिशत बजेट रक्षामा खर्च गर्छन् ।

वायुसेना र नौसेना

इरानसँग २७३ लडाकू जेट र लडाकू विमानहरू छन् । यसबाहेक ५० भन्दा बढी हेलिकप्टर, २४० यातायात हेलिकप्टर, १७८३ ट्याङ्क, ५७२ हतियारधारी सवारी साधन छन् । इजरायलको तुलनामा इरानको नौसेना आधुनिक छैन । तर, उनीसँग करिब २२० जहाज छन् । जबकि इजरायलसँग जम्मा ६० जहाज छन् ।

ग्लोबल फायर पावरको रिपोर्ट अनुसार इजरायली सेनासँग कम्तिमा २४१ फाइटर जेट, ४८ लडाकू हेलिकप्टर र लगभग २२०० ट्याङ्कहरू छन् ।

नौसेनाको कुरा गर्दा इजरायलसँग कम्तिमा ७ युद्धपोत र ६ वटा पनडुब्बी छन्, जुन आणविक हतियार बोक्न र प्रक्षेपण गर्न सक्षम छन् । इजरायली खुफिया एजेन्सी मोसाद इजरायलको सबैभन्दा ठूलो शक्ति हो, जुन आफ्नो लक्ष्यलाई नष्ट गर्न प्रसिद्ध छ ।

आणविक हतियार

इरानसँग आणविक हतियार रहेको दाबी पनि गरिन्छ । तर, इरानले यसलाई खुलेर स्वीकार गरेको छैन र यसको पुष्टि पनि गरेको छैन ।

इजरायलसँग कम्तिमा एक दर्जन आणविक हतियारहरू छन् । इजरायलले पनि आफूसँग आणविक हतियार रहेको खुलासा गरेको छैन, तर धेरै रक्षा विशेषज्ञ र थिंक ट्याङ्कहरूले यसलाई पुष्टि गरेका छन् ।

हतियार

इरानको सबैभन्दा ठूलो बल यसको ब्यालेस्टिक मिसाइल हो । अमेरिकी गुप्तचर निर्देशनालयको एक रिपोर्ट अनुसार, इरान सम्पूर्ण मध्यपूर्वमा सबैभन्दा ब्यालेस्टिक मिसाइल भएको देश हो ।

बीबीसीको रिपोर्टका अनुसार इरानले सन् १९८० को दशकमा छिमेकी इराकसँगको युद्धका क्रममा आफ्नो मिसाइल प्रणालीमा काम गर्न थालेको थियो र त्यसपछिको दशकमा उसले सयौं छोटो दूरीका मिसाइलहरू विकास गरेको थियो ।

इरानसँग १७ हजार किलोमिटर प्रतिघण्टाको गतिमा २५०० किलोमिटरसम्म मार गर्न सक्ने ‘सेजिल’ नामक मिसाइल छ । त्यस्तै ‘खेबर’ मिसाइलको दायरा २ हजार किलोमिटर रहेको छ ।

‘हज कासेम’ पनि १४०० किलोमिटरसम्म पुग्न सक्छ । इरानसँग केएच ५५ जस्ता क्रुज मिसाइलहरू पनि छन् र यो आणविक क्षमताले सुसज्जित भएको दाबी गरिएको छ । यसले आफूसँग ३ हजार किलोमिटरसम्म परमाणु हतियार बोक्न सक्छ ।

इजरायलको रक्षा प्रणाली र हतियारको बारेमा कुरा गर्दा, आइरन डोम र डेभिडको स्लिङ जस्ता वायु रक्षा प्रणाली यसको सबैभन्दा ठूलो शक्ति हो । जसले लामो दुरीदेखि छोटो दुरीका मिसाइल, रकेट र ड्रोनलाई हावामा प्रहार गर्छ ।

यसबाहेक इजरायलसँग १२ सयभन्दा बढी आर्टिलरी टुक्रा, मल्टिपल प्रक्षेपण रकेट प्रणाली र स्मार्ट बमजस्ता हतियारहरू छन्, जसले लक्ष्यमा सटीक प्रहार गर्दछ ।

हाइपरसोनिक मिसाइल

इरानले यस पटक इजरायलमा आक्रमण गरेको हाइपरसोनिक मिसाइल गत वर्ष जुनमा विश्वसामु प्रस्तुत गरिएको थियो । तिनीहरू ध्वनिको गति भन्दा ५ गुणा छिटो चल्छन् र अवरोध गर्न धेरै गाह्रो हुन्छन् ।

यसबाहेक इरान सम्पूर्ण मध्य पूर्वमा ड्रोनको सबैभन्दा ठूलो उत्पादक हो । उनीसँग २ हजार किलोमिटरसम्म जान सक्ने र २ सय किलो तौलको हतियार बोक्न सक्ने मोहजेर–१० नामक ड्रोन छ ।

यता, इजरायलको भने हाइपरसोनिक मिसाइलबारे बाहिर तथ्यांक आएको छैन ।

फलामको डोम र एरो प्रणाली

इजरायलको सेनाको मेरुदण्ड यसको फलामको डोम र एरो प्रणाली हो । मिसाइल इन्जिनियर उजी रहमान देशको रक्षा मन्त्रालयअन्तर्गत इजरायल मिसाइल रक्षा सङ्गठनका संस्थापक हुन् ।

जेरुसेलम इन्स्टिच्युट फर स्ट्राटेजी एन्ड सेक्युरिटीका वरिष्ठ अनुसन्धानकर्ता रहमानकाअनुसार इजरायल क्षेप्यास्त्र र ड्रोनमा तुलनात्मक रूपले बलियो भएको दाबी गर्छन् ।

इजरायल इरानबाट २१ सय किलोमिटरको दूरीमा छ । डिफेन्स आईका सम्पादक टिम रिप्ले भन्छन्, ”यदि इजरायलले इरानमाथि हमला गर्ने हो भने क्षेप्यास्त्रको सहारा लिनुपर्छ ।” इरानको मिसाइल कार्यक्रमलाई मध्यपूर्वमा सबैभन्दा ठूलो र सबैभन्दा विविध मिसाइल परियोजना मानिन्छ ।

 मिसाइल र ड्रोन

इरानले आफ्नो मिसाइल प्रणाली र ड्रोनमा धेरै काम गरेको छ । विशेषगरी छिमेकी देश इराकसँग सन् १९८० देखि १९८८ सम्मको युद्धमा उसले यस विषयमा काम सुरु गरेको थियो ।

यसले छोटो दूरीका क्षेप्यास्त्र र ड्रोनहरू विकास गरेको छ । इजरायलमा हालैका आक्रमणहरूमा यस्तै मिसाइल र ड्रोन प्रयोग गरिएको थियो । साउदी अरेबियामा हुथी विद्रोहीले प्रहार गरेको मिसाइलको अध्ययन गर्ने विश्लेषकहरूले ती इरानमा बनेको बताएका छन् ।

लामो दूरीको आक्रमण 

डिफेन्स आइजका टिम रिप्ले भन्छन्, ”इजरायलले इरानसँग जमिन युद्ध लड्ने सम्भावना निकै कम छ । इजरायलको बल यसको वायुसेना क्षमता र निर्देशित हतियार हो । त्यसैले इरानको महत्त्वपूर्ण निशानामा हवाई हमला गर्ने पूर्ण क्षमता छ ।”

रिप्ले भन्छन्, ”इजरायलले यस्ता आक्रमणहरूमार्फत प्रमुख इरानी अधिकारीहरू र तेल प्रशोधन केन्द्रहरूलाई लक्षित गर्ने सम्भावना बढी छ । जहाँ धेरै चोट पुग्छ, त्यो इजरायली सेनाका अधिकारी र नेताहरूले आफ्नो युद्धको सिद्धान्तको हिस्सा हो आक्रमण गर्नु अघि कम्तीमा दुईपटक सोच्नुहोस् ।”

यसअघि पनि इजरायली आक्रमणमा कैयौं उच्च तहका सेना अधिकारी र राजनीतिक नेता मारिएका छन् । यी आक्रमणहरूमा गत अप्रिल १ मा सिरियाको राजधानी दमास्कसमा रहेको इरानी वाणिज्य दूतावासमा भएको आक्रमण पनि समावेश छ । यो हमलापछि इरानले इजरायलमाथि आक्रमण गर्न थालेको छ ।

यद्यपि, इजरायलले प्रमुख इरानी नागरिक र सैन्य अधिकारीहरूमा भएको आक्रमणको जिम्मेवारी कहिल्यै लिएको छैन । तर, उनले त्यसलाई पनि अस्वीकार गरेनन् ।

साइबर आक्रमण

यदि त्यहाँ साइबर हमलाहरू हुन्छन् भने इजरायलले अझ बढी नोक्सान बेहोर्नु पर्ने हुनसक्छ । किनभने इरानको रक्षा प्रणाली प्रविधिको हिसाबले धेरै विकसित छैन ।

त्यसैले इजरायलको सेनामाथि साइबर हमला भएमा इरानले ठूलो फाइदा लिन सक्छ ।

इजरायली सरकारको नेशनल साइबर निर्देशनालयले साइबर आक्रमणको तीव्रता पहिलेभन्दा बढी हुन सक्ने बताएको छ । यो तीन गुणा छिटो हुन सक्छ र हरेक इजरायली क्षेत्र आक्रमण गर्न सकिन्छ । किनभने युद्धका क्रममा इरान र हिजबुल्लाहबीचको सहकार्य बलियो भएको छ ।

यसको प्रतिवेदनअनुसार अक्टोबर ७ देखि २०२३ को अन्त्यसम्म ३३८० साइबर आक्रमण भएको छ । इरानको सिभिल डिफेन्स अर्गनाइजेसनका ब्रिगेडियर जनरल गुलामरेजा जलालीले हालैको संसदीय चुनावअघि इरानले २०० साइबर हमलालाई असफल पारेको बताएका थिए ।

डिसेम्बरमा इरानका पेट्रोल मन्त्री जावेद ओज्जीले साइबर आक्रमणका कारण देशभरका पेट्रोल पम्पहरूमा समस्या भएको बताएका थिए ।

भूगोल र जनसाङ्ख्यिकी

क्षेत्रफलको हिसाबले इरान इजरायलभन्दा धेरै ठूलो देश हो । इरानको जनसङ्ख्या ८९ मिलियन छ, जुन इजरायलको जनसंख्या (१० मिलियन) भन्दा लगभग नौ गुणा बढी हो ।- एजेन्सीको सहयाेगमा