क्यान्सर के हाे कसरी थाहा पाउने र उपचार गर्ने ? क्यान्सर के हाे कसरी थाहा पाउने र उपचार गर्ने? मूलखबर संवाददाता काठमाडौं क्यान्सरको उपचारात्मक स्वास्थ्य विज्ञानलाई ‘अंकाेलाेजी’ भनिन्छ भने नेपालीमा क्यान्सरलाई अर्बुदरोग भनिन्छ । समयमै पहिचान हुनसकेमा धेरै हदसम्म क्यान्सरको रोकथाम गर्न सकिन्छ । क्यान्सरको उपचारका लागि विकिरणहरु प्रयोग गरि क्यान्सर भएको ठाउँमा सेक्ने गरिन्छ । यस्तो पद्धतीलाई ‘केमोथेरापी’ भनिन्छ र केमो गर्दा विरामीहरुको अधिकांश कपाल झर्ने भएकाले आज संसारभरिका मान्छेहरुले आफ्नो कपाल काटेर क्यान्सर पिडितलाई पूर्नप्रयोगका लागि दान दिने र सामाजिक सञ्जालमा पनि कपाल विनाको तस्वीर राखेर क्यान्सर विरुद्धको एैक्यवद्धता जनाउने चलन छ । हामी नेपालीहरू समय समयमा स्वास्थोपचारकालागि निरोधात्मक शैलीका जाँच नगराउने गरेकाले पनि क्यान्सरको जोखिममा धेरै छौं । विरामी भएर मात्र उपचारमा जाने बानीलाई त्याग गर्दै समय समयमा उपचार गर्न जरुरी छ ।. अध्यनहरुका अनुसार संसारभरिका क्यान्सरले गराउने मृत्युको कूल २२ प्रतिशत सुर्तिजन्य पदार्थ सेवनका कारणले हुने पाईन्छ । १० प्रतिशत भने धेरै खाना खाएर या पौष्टिक आहारको कमीका कारण, मदिरा सेवन र नियमित ब्यायामको कमीले हुने रोग र सक्रंमणका कारणले हुने क्यान्सरले हुनेरहेछ । बाँकी क्यान्सरका कारणहरुमा विकिरणहरु अनि अन्य संक्रमणहरु रहेका छन् । विकासोन्मुख देशहरुमा भने हेपाटाईटीस बि, सि अनि “ह्यूमन प्यापीलोमा” भाईरसहरुका कारणले पनि क्यान्सर भएको पाईन्छ । केही क्यान्सरहरुभने पुस्तैनीरुपमै जिनमा आउने हुन्छ, कूल क्यान्सरको ५ देखि १० प्रतिशतसम्म यस्ता पुस्तैनी रुपमा आउने आनुवांशिक क्यान्सर पर्दछन् ।. नेपालमा क्यान्सर राेगकाे पहिचानका लागि सर्वशुलभ सेवा र उपकरण समेत नहुँदा हरेक वर्ष क्यान्सरका विरामी बढ्ने गरेका छन् । ग्रामिण इलाकामा सामान्य स्वास्थ्य चाैकी छन् । तिनमा सामान्य सिटामाेल समेत नपाइरहेकाे अवस्था छ । सरकारले ती क्षेत्रमा क्यान्सर राेग पहिचानका लागि आवश्यक जनशक्ति र उपकरण पठाउन नसकेपनि जिल्ला अस्पतालहरूमा पुर्‍याए क्यान्सरकाे उपचार र राेकथाममा सहजता आउँथ्याे ।. सुर्तिजन्य पदार्थको सेवन नगर्नाले, शरीरको तौल सन्तुलनमा राख्नाले, मदिरा र प्याकेटका खानेकुरा कम खाएमा, प्रशस्त फलफूल अनि तरकारि खाने बानी गरेर अनि घामवाट बचेर क्यान्सरको जोखिम न्यूनिकरण गर्न सकिन्छ ।. कुनै पनि प्रकारको क्यान्सरको खतरा सुर्ति खाने तथा चुरोट पिउने व्यक्तिहरुमा अत्यधिक हुन्छ । त्यसैले क्यान्सर जस्तो गम्भीर रोगबाट बच्नु छ भने सुर्तिजन्य पदार्थको प्रयोग तुरुन्तै बन्द गर्नुपर्छ ।. चुरोट पिउँदा फोक्सोको क्यान्सर, किड्नीको क्यान्सर ब्ल्याडरको क्यान्सर र गर्भाशयको क्यान्सर हुन सक्छ । सुर्ति र गुट्खा खाँदा मुख र पाचन ग्रन्थिमा क्यान्सर हुन सक्छ । क्यान्सरमा ९० प्रतिशत घटनामा यसको सबैभन्दा ठूलो कारण चुरोट वा सुर्ति नै रहेको पाइएको छ ।. बिंडी वा चुरोट पिउँदा शरीरमा क्यान्सर उत्पादक तत्व प्रवेश गर्छन् । यी तत्वले स्वस्थ कोशिकाहरुलाई रोगी कोशिकाहरुमा बदलिदिन्छन् र यही कोशिकाहरु क्यान्सरमा परिणत हुन्छन् ।. चुरोट वा बिँडी सेवन नगर्ने तर अरुले फालेको धुवाँको सम्पर्कमा निरन्तर बसिन्छ भने पनि खतरा त्यत्तिकै हुन्छ जति पिउने व्यक्तिलाई ।. शरीरको वजन अनियन्त्रितरुपमा बढ्नु पनि क्यान्सर र यस्ता कैयन गम्भीर रोगको कारण हुन सक्छ । वजनलाई नियन्त्रणमा राख्नका लागि तपाईंले हरेक दिन शारीरिक परिश्रम गर्नु आवश्यक छ ।. दिनभरी एकै ठाउँमा बसेर काम गरिन्छ भने बिहान वा बेलुका समय निकालेर आधा घन्टा ब्यायाम गर्ने गरौं । शरीरको फिटनेसकालागि यो आवश्यक छ कि जति क्यालोरी खानामा लिइन्छ, त्यसको प्रयोग हुनुपर्छ, अन्यथा शरीरमा बोसो जम्न थाल्छ र मोटोपना बढ्न थाल्छ । मोटोपनाको कारणले मूत्राशयको क्यान्सर, स्तन क्यान्सर, गर्भाशयको क्यान्सर, ठूलो आन्द्राको क्यान्सर आदिको खतरा बढेर जान्छ ।. मोटोपना, व्यायमको कमी, धूमपानको सेवन आदिका कारण २० देखि ५० प्रतिशत क्यान्सर बढाउने गरेको छ, भने ७ देखि १० प्रतिशत क्यान्सर बंशाणुगत कारणले देखिने गरेको छ । लक्षण भनेको आवाजमा परिवर्तन, काखीमुनि गाठागुढी आउने र कोषिकाको रगंमा परिवर्तन हुने आदि हुन् ।. त्यस्तै, कमजोरी महसुस हुनु र तौल घट्नु, शरीरका कुनै पनि अङ्गमा गिर्खा वा गाँठा आउँनु, छालामा नयाँ कोठी पलाउनु वा भएका कोठी ठूलो हुँदै जानु, मुख वा जिब्रोमा लामो समयदेखि घाउ हुनु, खाना निल्दा दुख्नु र स्वर फेरिनु, लामो समयदेखि ग्यास्ट्रिक, पेट पोल्ने वा वान्ता हुनु जस्ता अवस्था क्यान्सरका लक्षण हुन् ।. शरीरका लागि आवश्यकताभन्दा बडि अल्कोहल खतरानक हुन्छ र यसले क्यान्सरको पनि खतरा उत्पन्न गर्छ । अल्कोहल बढि मात्रामा लामो समयसम्म सेवन गर्दा फोक्सोको क्यान्सर, स्तन क्यान्सर र गुदा क्यान्सर हुने सम्भावना बढ्छ । त्यसैले अल्कोहलको सेवन आजैबाट त्यागौं ।. बालबालिकामा हुने क्यान्सरको बारेमा जनचेतनाको कमीका कारण ढिलो अस्पताल आइपुग्ने गरेका छन् । क्यान्सर समयमा उपचार गरेमा निको हुन्छ, तर बालबालिकाहरूमा पनि क्यान्सर हुन्छ भन्ने थाहा नहुँदा उपचारका लागि ढिलो ल्याइने गरेको देखिन्छ । विकसित देशहरूमा ८० प्रतिशतसम्म क्यान्सर निको हुन्छ, अविकसित अफ्रिका जस्ता देशमा २० प्रतिशत क्यान्सर निको हुन्छ ।. विभिन्न अध्ययन हेर्दा नेपालमा १५ सयदेखि २ हजार नयाँ बालबालिकामा क्यान्सर देखिन्छ तर ३ देखि ४ सय मात्र उपचारका लागि आउने गरेको छ भने अझै पनि ७५ प्रतिशत बालबालिका हराइरहेका छन् ।. उपचारमा गएका पनि २५-३० प्रतिशतले पूरा उपचारमा गएको देखिँदैन । लामो समयसम्म उपचार गर्नुपर्ने भएकाले, कोही उपचारका क्रममा अलिअलि तन्दुरुस्त देखिन थालेपछि ठीक भयो भनेर लैजाने र नआउने, कोही अब निको हुन्न भनेर किन खर्च गर्नु भन्दै घरमै मृत्यु कुरेर बस्ने कारणले सबैजना उपचारको समायवधिसम्म अस्पताल धाउँदैनन् ।. अस्पतालमा आएका बिरामी मध्ये आधाले मात्र पूर्ण रुपमा उपचार गरेर फर्कने गरेको तथ्याँक छ । त्यसमध्ये ८० प्रतिशत बाँचेका छन् अर्थात वीपी क्यान्सर अस्पतालले मात्र वर्षमा १ सय २० जना जति बच्चा बचाउन सकिएको छ ।. यसरी हेर्ने हो भने वर्षमा १५ सय जनाको उपचार गरेर १२-१३ सय बचाउन सक्नुपर्ने तर देशभरबाट अहिले करीब २५० जना जति बालबालिका मात्र बचाउन सकिएको छ ।. ग्रामीण क्षेत्रका स्वास्थ्यकर्मीहरूलाई नै क्यान्सर लक्षणका बारेमा जानकारी र तालिम दिनुपर्ने देखिन्छ भने ग्रामीण क्षेत्रका स्वास्थ्यकर्मीलाई तालिम दिएमा समयमा नै उनीहरूले क्यान्सरको उपचार हुने अस्पतालमा रिफर गर्नसक्थे ।. बालबालिकाहरूमा सबैभन्दा बढी रक्तक्यान्सर देखिने गरेको छ । त्यसैगरी, विश्वमा नै महिला र पुरुषमा फोक्सोको क्यान्सर बढी देखिने गरेको पाइएको छ । नेपालमा महिला र पुरुषमा पहिलो नम्बरमा फोक्सोको क्यान्सर रहेको छ । पछिल्लो समय विश्वमा नै क्यान्सर भयावह रूपमा बढेको छ ।. नेपालमा करिब २६ हजारको हाराहारीमा क्यान्सर देखिने गरेको छ । जसमा १९ हजारको मृत्यु हुने गरेको छ । विश्व स्वास्थ्य संगठनले १० लाख मानिस बराबर एक रेडियोथेरापी मेसिन आवश्यक पर्छ, जुन नेपालमा २९ वटा रेडियोथेरापी मेसिन हुनुपर्छ, तर नेपालमा हाल जम्मा नेपालमा ९ वटा मात्र रहेका छन् ।. सरकारले क्यान्सरका बिरामीलाई रु १ लाखसम्मको निःशुल्क स्वास्थ्य उपचार सेवा दिने गरेकाे छ । आर्थिक वर्ष २०७५-०७६ मा ५३ हजार ३ सय ३० जनाले सेवा लिएकाे पाइन्छ ।. त्यस्तै, विश्व स्वास्थ्य संगठनको सन् २०१८ मा नसर्ने रोगबाट ९६ लाख मानिसमा देखिएको थियो । जसमा ७० प्रतिशत कम आए भएका देशहरू रहेका छन् । भने २० प्रतिशत मृत्यु सुर्तीजन्य पदार्थको सेवनबाट भएको बताइएको छ ।. ब्लड क्यान्सर, फोक्सोको क्यान्सर, पित्त थैलीको क्यान्सर, प्याङ्क्रियाजको क्यान्सर मुख्यतः जटिल क्यान्सर हुन् । त्यस वाहेक अन्य शरीरमा पनि क्यान्सर हुन्छन् ।. पछिल्लाे समय क्यान्सरकाे केहि हदसम्म उपचार हुन थालेकाे छ । लामाे समय देखि क्यान्सर भइरहेकाे छभने, त्यसलाइ निर्मुल पार्न नसकिए पनि कतिपय क्यान्सर बढ्न नदिने उपचार छ । मनोवलले पनि धेरै हदसम्म काम गर्छ । उपचारमा सहजता आउँछ । बिरामीको मनोवल बढाए केही हदसम्म क्यान्सरसँग लड्न सकिन्छ ।.