हेमन्त केसी ,जाजरकोट, १८ जेठ । 

जीवनका हरेक क्षण परिवर्तन हुन्छन् र नयाँ दिनको सुरुवात हुन्छ अनि नयाँ नयाँ सिर्जना हुन्छन् ।

तर जाजरकोटको उत्तर पश्चिममा पर्ने दह गाविसको जुनी गाउँमा भने त्यसो नभई द्वन्द्वको घाउ अझै पुरिएको छैन, जुन गाउँका २८ जनाको ज्यान लिएको थियो तत्कालीन दङ्गा प्रहरीले ।

२०५५ सालको मङ्सिर १० गते छिमेकीको विवाहमा जन्ती बनेर गएका एकै घरका चार दाजुभाइसहित वुद्धिराज घर्तीलगायतका १४ जनाको माओवादी भएको आरोपमा निर्मम तरिकाले लाइन लगाएर सामूहिक हत्या भयो, केही महिलालाई दुव्र्यवहार गरेर छोडियो दङ्गा प्रहरीबाट ।

दैलेखको कालीकामा विवाहका लागि गएका निमुखा गरिबलाई जाजरकोटको मजकोटको भालु कुइयामा हिँडिरहेका बेला एकै घरका चार दाजुभाइ गोरे घर्ती, सुरजसिंह घर्ती, खड्ग घर्ती र केशवबहादुर घर्तीलाई आतङ्कारीको विल्ला भिडाइ गरिएको सामूहिक हत्याले जुनीलाई नराम्रोसँग तड्पायो ।

रोग, भोक र गरिबीले निकै पछाडि परेको जुनी गाउँको द्वन्द्वको घाउ अझै पनि पुरिनु त कता हो कता मलमपट्टी पनि लागेको छैन । द्वन्द्वमा सबैभन्दा बढी चपेटामा परेको गाउँ लोकतन्त्र आएको लामो समयसम्म पनि कहाली लाग्दो घटनाले झल्झल्ती सम्झाइरहेको छ जुनीलाई ।

द्वन्द्वको घाउ मेटाउन सरकारी पक्षबाट गतिलो प्रयास नहुँदा यहाँका पीडित निरास भएका छन् । एक महिना पनि खान नपुग्ने जुनीले सधैँ अरुकै भर पर्न बाध्य भएको छ । माओवादी जनयुद्धको पश्चिमको केन्द्रबिन्दु रहेको जुनीले पटकपटक गरी ३१ जनाको ज्यान गुमाइसकेको छ । कम्युनसहित जुनीमा २०० घरधुरी जनजाति तथा १० घरधुरी दलित रहेका छन् ।

माओवादी जनयुद्धका बेला अत्यन्तै सुरक्षित सेल्टर मानिने जुनीलाई युद्धकै बेलामा दह गाविस–१ को निपाने–२ को जुर्कलाई मिलाएर जुर्कको ‘जु’ र निपानेको ‘नि’ लाई संयोजन गरी जुनी बनाएको नेकपा माओवादी केन्द्रका केन्द्रीय सदस्य गणेशप्रसाद सिंहले बताए । राज्यबाट प्रभावित तथा पिछडिएको बलिदानी र त्यागका हिसाबले २०५६ चैत १२ गते जुनी कम्युन बनाएको सिंहको भनाइ छ ।

माओवादीको प्रमुख सेल्टरका रुपमा रहेको जुनी कम्युन माओवादीद्वारा युद्धकालमा घोषणा गरेका मध्य नेपालको जेठो कम्युन भएको नेता सिंहले बताउनुभयो । यहि कम्युनको नाममा माओवादीले युद्धकालमा स्थापना गरेको जुनी बाल संरक्षण केन्द्र अहिले अर्कै ठाउँमा माविका रुपमा सञ्चालन भएको छ । अहिले जुनीलाई सहयोग नगरे पनि जुनीको नाम भने भजाई रहेका छन् जुनी बनाउनेहरु । जुनीलाई युद्धका बेला केन्द्रबिन्दु बनाउनेहरु शान्ति प्रक्रियापछि दुर्गम बनाइरहेका छन् ।

साँच्चिकै जुनी फेरिन्छजस्तो थियो पहिला ‘जुनी’ कम्युनको सञ्चालन हँुदा । जब माओवादी फुट्न सुरुवात भयो तब जुनीको दशा नै बिग्रिन थाल्यो । २८ जना राज्य पक्ष तथा तीन जना माओवादीबाट मारिए जुनीका बासिन्दा ।

सुरुमा १०४ सदस्यीय परिवार भई कम्युन चलेकोमा विभिन्न समस्याका कारण एक दशकमात्र चल्यो । अहिले कम्युन विघटन भएपछि सहिदका धेरैजसो बालबालिका विद्यालय जान छाडेका छन् । उनीहरुको उच्च शिक्षा पढ्ने रहर सपनामा मात्र सीमित रह्यो । सानैमा आमाबाबु गुमाएका अहिले निकै समस्यामा परेका छन् । कसैको बाबुको मृत्यु तथा आमाको अर्कैसँग दोस्रो विवाह भयो त कसैको आमाबाबु दुवैको मृत्युले बालबालिकालाई समस्या भयो ।

कोही कमाइ गर्न कामको खोजीमा अन्य गाउँमा जाने गर्दछन् भने कोही आफ्नै गाउँमा कृषि पेसा गरिरहेका छन्, जुनीका ओयलसिंह घर्तीले बताए ।

केही परिवार कतैबाट सहयोग नभएपछि मृतकका नाममा सरकारले दिएको राहतले छुट्टै गोठ तथा सानो घर र आटी निर्माण गरी बसिरहेका छन् भने आर्थिक अवस्था कमजोर भएका पुरानो सामूहिक घरमा बसिरहेको जुनीका स्थानीय जयबहादुर घर्तीले बताए ।

एक महिना पनि खान नपुग्ने जुनीका स्थानीय बासिन्दालाई कम्युन चलेपछि केही राहत भएको घर्ती बताउनुहुन्छ । हरेक काम सामूहिक हुने भएकाले विभिन्न कामको विभाग बनाइ काम सञ्चालन गर्ने गरिन्थ्यो जुनीमा पहिले । पहिलेका जस्तो नभए पनि काम गर्दा सामूहिक नै गर्ने गरिएको उनले बताए । सामूहिक बस्दा डिएफआइडीले बनाएको ठूलो घरमा अहिले जुनी सहकारीको कार्यालय, सुपथ पसल र सिलाइकटाइ सञ्चालन गरिएको छ ।

आफ्नै बस्ने घर नभएका १२ घरधुरी सामूहिक घरमा बसिरहेको घर्तीले बताए । शान्ति प्रक्रियासँगै सरोकारवालाको बेवास्ताले सामूहिक रुपमा चल्न समस्या भएकाले बाध्य भएर छुट्टिएको उनको भनाइ छ । बस्तीको समस्यालाई न सरकार नत कम्युन निर्माण गर्ने माओवादीले बुझ्नसक्यो । सयौँको घरवार बिग्रियो, बालबालिकाको विचल्ली भयो, कमाउने मान्छेको मृत्यु भयो, अहिले साथ दिनेको कमी छ, सबै आफ्ना बाटा लागे, बिना कामका सपना मात्र बाँडे, जुनीको ब्यथा ज्यूँको त्यूँ रहेको जुनीका इन्द्र घर्तीले बताए ।

गाउँमा यार्सन नामक गैरसरकारी संस्थाको घुम्ती कोषबाहेक अरु कसैको नजर नपुगेको उनले बताए । कम्युन हुँदा जसो तसो छाक टार्न सजिलो हुन्थ्यो विघटन पछि मुस्किल भएको छ । तीन घर परिवारबाहेक सबै घरपरिवारलाई उत्पादनको कमीले साँझ बिहान छाक टार्न पनि धौ धौ भइरहेको इन्द्र घर्तीले बताए ।

कुनै योजना पनि छैन, विकास पनि छैन के गरेर कमाइ खाने कुनै माध्यम नभएको उनको भनाइ छ । जुनीमा विद्यालय छन् तर भवनको अभाव छ, जुर्क गाउँमा अमर प्रावि र निपाने गाउँमा पुतली निमावि रहेको छ । व्यवस्थित भवनको अभावमा नियमित विद्यालय आउँदैनन् यहाँका बालबालिका । रासस