छाती पिटी हिँड्दै छु दिनदिन
कान्छी तिम्रो माया सकिन बिर्सन
छक्छकी रेलको इन्जिन।।।
भारतीय रेलमा गायक शम्भू राई र गायिका पार्वती राईले गाएको गीत बजेछ, यो नसोच्नु होला । तर, रेलको इन्जिन भने गीतमा भनेजस्तै रातैभरि बजिरह्यो– छक्छक्।।। छक्छक् ।
चार वर्षअघि । १३ जुलाई २०१५ का दिन । भारतको सबैभन्दा ठूलो रेलवे स्टेसन, हाउडा रेलवे स्टेसन ओर्लँदा बिहानको ८ बजिसकेको थियो । मुम्बई, दिल्ली, चेन्नई, गुहावटी, रक्सौल, सिलीगुडीलगायत अनेकौँ गन्तव्यका लागि एकैपटक छुट्टिने र भेटिने लाखौँ मानिसबीच ओर्लंदा सुरुमा अलमलिएका थियौँ हामी ।

हाम्रा पाइला नयाँ थिए । अन्जान थिए । भर्खर हिँड्न सुरु गरेको बालकजस्तो थियो हाम्रा पाइतालाको अवस्था । जाऊँ भने बाटो चिनेको छैन । बसौँ, मन छैन । जता हे¥यो, मान्छेका हुल मात्रै । तर, हामीले खोजेको मान्छे भने भेटिँदै भेटिएको थिएन । हुन पनि हजारौँ, लाखौँ मासिको भिडमा एउटा मानिस खोज्नु सहज थिएन । हामीलाई लिन आउने मानिसले आफ्नो हुलिया नदिएको पनि होइन । कालो पाइन्टमा सेतो सर्ट । कालो इस्टकोट । शिरमा ढाका टोपी । देब्रे हातमा घडी देखिने गरी सर्टको बाहुला फोल्ड गरिएको । दाहिने हातमा पत्रिका बोकेर हात हल्लाइरहेको ।

करिब आधा घन्टादेखिको हाम्रो प्रयास सफल हुन सकिरहेको थिएन । तारन्तार टेलिफोन गरुँ, आफूसँग फोन छैन । अरूको फोन मागेर एकाधपटक त गरेकै हो । तर, पनि हाम्रो भेट हुन सकिरहेको थिएन । जवान हुँदै गइरहेको घामको बैँसले छोएर शरीर तात्तिइरहेको थियो । एक त आफूलाई लिन आउने मान्छे नभेटिएको ‘स्ट्रेस’ छँदै थियो, त्यसमाथि कोलकाताको छिप्पिँदो घामको रन्कोले पसिना छुटिरहेको थियो । रेलवे स्टेसनभित्र कतै सार्वजनिक टेलिफोन सुविधा थिएन ।

फेरि रेलवे स्टेसनबाहिर गएँ म । सार्वजनिक टेलिफोन बुथ खोजेँ । हामीलाई स्वागत गर्न बसेका मित्रलाई सम्पर्क गरेँ । उनले फेरि आफू उभिएको ठाउँ र आफ्नो हुलिया दोहोर्‍याए । म टेलिफोन बुथबाट बाहिर निस्किएँ । उनले दिएको हुलिया पहिचान गर्न चारतिर आँखा मिल्काउँदै ट्रेन स्टेसनतर्फ लागेँ ।

करिब पचास मिटरपरको एउटा भिडमा टाउकोमाथि पत्रिका उठाएर एकजनाले हल्लाइरहेको देखियो । भिड छिचोल्दै त्यतैतिर दौडिएँ । उनको छेउमा पुगेँ । हामीलाई दिइएको हुलियासँग हुबहु मिल्यो । बहुत कष्टका साथ हावडा रेलवे स्टेसन पुगेको एक घन्टामा हामी भेटिएका थियौँ । जसरी एक घन्टासम्म खोजेको मानिस नभेटिनुको छट्पटी हामीसँग थियो, त्यसै गरी एक घन्टासम्म टाउकोमाथि पत्रिका हल्लाएर तातो घाममा उभिएको दुःख मित्रसँग थियो ।
०००
बंगाल खाडीको शीर्ष तटदेखि करिब १८० किलोमिटर टाढा । हुगली नदीको देब्रे किनारमा अवस्थित कोलकाता, भारतको दोस्रो ठूलो महानगर । यहाँको जनसंख्या मात्रै झन्डै नेपालको जनसंख्याको हाराहारीमा छ । सन् १९११ सम्म भारतको राजधानी रहेको कोलकाता एक वर्षपछि दिल्ली सर्‍यो । राजधानी दिल्ली सारे पनि कोलकातासँग भएको ऐतिहासिक पृष्ठभूमि, संस्कृति, विकास भने कोलकातामै रह्यो ।

खासगरी ब्रिटिस उपनिवेशको समयमा भएको कोलकाताको विकासको अनुहार आज पनि मुख्य आकर्षक केन्द्रका रूपमा हेरिन्छ । विक्टोरिया मेमोरियलपार्क, फोर्ट विलियम, साइन्स सिटी, इस्कन मन्दिर, मदर टेरेसा होम्स, आचार्य जगदिशचन्द्र बोस बोटानिकल गार्डेन, इको टुरिजमपार्क, कोलकाता पोर्ट ट्रस्ट, टैगोर म्युजियम, हावडा ब्रिज आदि यहाँका प्रमुख दर्शनीयस्थल हुन् ।

कोलकाता, इन्टलेक्चुवल सहरका रूपमा पनि ख्याति कमाएको महानगर हो । भारतको सांस्कृतिक जागरणको केन्द्रीय भूमिकासँग जोडिएको छ कोलकाता । भारतीय राष्ट्रिय कंग्रेसका साथै कतिपय प्रमुख राजनीतिक एवं सांस्कृतिक संस्थान, जस्तै हिन्दू मेला र क्रान्तिकारी संगठन, युगान्तर, अनुशीलन आदिको स्थापना यसै सहरमा भएको हो ।

कोलकाता सहरमा धेरै महान् हस्ती जन्मिए । अरविन्द घोष, इन्दिरादेवी चौधरानी, विपिनचन्द्र पाल, रामकृष्ण परमहंस र उनका शिष्य स्वामी विवेकानन्द, भारतीय राष्ट्रिय कंग्रेसका प्रथम अध्यक्ष व्योमेशचन्द्र बैनर्जी र स्वराजको वकालत गर्ने सुरेन्द्रनाथ बैनर्जी, प्रख्यात बाङ्ला साहित्यकार बङ्किमचन्द्र चटर्जी, नेताजी सुभाषचन्द्र बोस, नोबेल पुरस्कार विजेता राष्ट्रकवि रवीन्द्रनाथ टैगोर, मदर टेरेसाजस्ता महान् मानिस यही नगरमा जन्मिए ।

भानुभक्तीय दुःख
दुई सय वर्षअघि नेपाली साहित्यसँग कोलकाताको केही साइनो थिएन । दुई सय वर्षअघि नेपाली साहित्य सायद दृश्यमा पनि आएको थिएन । नेपाली भाषाका पहिलो कवि भानुभक्तलाई नै मानिदिने हो भने झनै यसको पुष्टि हुने भयो । संयोग कस्तो भने भानुभक्त आचार्य जन्मेको दुई सय वर्षपछि हामी भानुभक्तको नाम लिएर कोलकाता पुगेका थियौँ । भानुभक्त बाजेको जन्मोत्सव मनाउन नेपाली जनकल्याण समिति कोलकाताको निम्तो थियो हामीलाई ।

हावडा रेलवे स्टेसनको करिब एक घन्टाको लुकामारीपश्चात् आयोजकले हामीलाई त्यो भिडबाट अर्को भिडमा निकाले । हाम्रो वासको ठेगानासम्म पुग्ने सवारी पाउन अर्को मुस्किल भइरहेको थियो । रेलवे स्टेसनबाट हिँड्दै हाइवे निस्केको हाम्रा लागि कुनै पनि सवारीसाधनको व्यवस्था थिएन । जुलाई महिनाको चर्को घामले कोलकाताको सडक तात्तिएको थियो । सडकमा खसेको घामको प्रकाश आँखामा टाँसिएर दुःख दिइरहेको थियो । निधारबाट खसेको पसिनाले कोलकाताको सडक भिजाउँदै हिँडिरह्यौँ हामी । यसरी हिँड्दा–हिँडदै हावडा र कोलकाता सहर जोड्ने विख्यात हावडा ब्रिज पुग्यौँ हामी ।

इन्जिनियरिङको चमत्करपूर्ण प्रयोगका रूपमा हेरिने हावडा ब्रिजमा कुनै पनि नटबोल्ट प्रयोग गरिएको छैन । पुलको दुईछेउमा जम्मा चारवटा खम्बा छन् । यही चार खम्बाले ७०५ मिटर लामो पुलको सम्पूर्ण भार थेगेको छ । सन् १९३५ मा सुरु भएर १९४३ मा निर्माण सम्पन्न भएको ब्रिज भारत स्वतन्त्र भएपछि ‘रवीन्द्र सेतु’को नामले परिचित छ ।

साहित्यमा नोबेल पुरस्कार विजेता राष्ट्रकवि रवीन्द्रनाथ टैगोरको सम्मानमा हावडा पुललाई रवीन्द्र सेतु नाम दिएको हो । यद्यपि, आज पनि रवीन्द्र सेतुलाई हावडा ब्रिजले नै चिन्ने गर्छन् । प्रत्येक दिन डेढ लाख सवारीसाधन ओहोर–दोहोर गर्ने रवीन्द्र सेतुमार्फत करिब ४० लाख मानिस हिँड्छन् । हुग्ली नदीमा बनेको चमत्कारजस्तो पुलमा १३ जुलाई २०१५ का दिन प्रदीप मेन्याङ्बो र हेमन यात्रीले पनि पाइला टेक्दै थिए । प्रत्येक दिनजसो पैदल हिँड्ने यात्रीका भीडमा त्यस दिन हामीले पनि हाम्रा पाइताला मिसाएका थियौँ ।

पुल तरेपछि प्रदीपले केही तस्बिर लिए । टन्टलापुर घाममा हिँड्नु परेकाले फोटो खिच्नुमा उति रुचि थिएन । बरु तातो घाममा यसरी नातिलाई दुःख दिएकोमा भानुभक्त बाजेसँग रिस उठिरहेको थियो । अघि रेलवे स्टेसनको कष्ट छँदै थियो हामीसँग । बाहिर निस्केर पनि अर्को सास्ती थपिएको थियो । घाम झन्झन् चर्किरहेको थियो । हामीलाई सडकको किनारमा छाडेर आयोजक सवारी खोज्न हिँडे । तातो घाममा उभिन नसकेर थचक्कै बसेँ । प्रदीप, सडक किनारमा बसिरहेको मेरो फोटो खिचेर गिज्याइरह्यौ मलाई । कोलकाता बसून्जेल प्रदीपले त्यो फोटो देखाउँदै जिस्क्याइरह्यो ।

केही समयपछि एउटा अटो हाम्रो अघि आएर रोकियो । हामी अटोमा चढ्यौँ । अटोले गति लियो । कोलकाताका लागि अञ्जान हामीलाई अटोले कुन दिशा लगिरहेको छ, पत्तै भएन । त्यति विशाल महानगरमा एउटा बाटो पछ्याइरहेको अटोमा चुपचाप बसिरह्यौँ हामी । झन्डै एक घन्टा गुडेपछि, चराले बच्चा कोरलेर छोडेको गुँडजस्तो एउटा पुरानो भवनअघि रोकियो अटो ।

२० वर्षअघि महेन्द्र मोरङ कलेज पढ्दा विराटनगरको पुरानो र फोहोर गल्लीमा हिँडेजस्तो लाग्यो । रंगरोगन खुइलिएको पुरानो घरबाट, वर्षात्को झरीपछि गल्लीमा तपतप चुहिने फोहोर पानीको सम्झना आयो । हामीलाई त्यही पुरानो भवनभित्र लगियो । भवनको दोस्रो तलामा उक्लियौँ । दोस्रो तलाको एउटा कोठा देखाइयो । कोठामा ठुल्ठूला बेड थिए, तीन वा चारवटाजति । बेडमाथि रातो रङको म्याट बिछ्याइएको थियो । कति हप्ता वा महिनाबाट प्रयोग नगरिएको कोठा, ढुसी गन्हाएर बसिसक्नु थिएन । आयोजकको भनाइअनुसार कोलकाताको हाम्रो बसाइ यही कोठामा हुने निश्चित थियो ।

कार्यक्रमको आयोजक नेपाली जनकल्याण समिति कोलकाता भए पनि, आयोजक साथीहरूसँग हाम्रो कुनै पनि प्रकारको चिनजान थिएन । कोलकातास्थित नेपाली महावाणिज्य दूतावासका महावाणिज्यदूत कवि चन्द्र घिमिरेको निम्तोमा हामी कोलकाता पुगेका थियौँ । कार्यक्रमलाई दूतावासले सहयोग गरेको छ भन्नेसम्म थाहा थियो । आयोजक संस्थाका साथीकै मोबाइलबाट कवि घिमिरेसँग सम्पर्क भयो । हामी आइपुगेको जानकारी गरायौँ । र, बस्ने ठाउँ निको नभएको असन्तुष्टिसमेत पोख्यौँ । हाम्रो असन्तुष्टिपछि तत्कालै आयोजकले दूतावासजनिकै रहेको एउटा होटेलमा लगेर राखे ।

नेपाली भाषा र कोलकाताको साँझ
सुगौली सन्धि हुनुपहिले आजका भारतीय नेपालीका पुर्खा नेपाल मै थिए । जब सुगौली सन्धिमा तत्कालीन ब्रिटिस भारतलाई नेपालको दुईतिहाइ भूभाग सुम्पिनुपर्ने बाध्यात्मक परिस्थितिको सिर्जना भयो, त्यसपछि सधैँका लागि भारतीय भए उनीहरू । आाधकारिक रूपमा भारतीय भए पनि उनीहरूको रगतमा भने नेपाल थियो । भाषा, धर्म, संस्कार र परम्परा नेपाली थियो । उनीहरूले देख्ने सपना नेपालीमा हुन्थ्यो ।

हालको दार्जिलिङ, कालेम्पोङ, डुबर्स, सिक्किम, सिलिगुडी जम्मै नेपाली भूभागभित्र पर्थे । दक्षिणमा कुमाउ, गढवाल, पसाहर, नैनीताल हुदै काँगडासम्मको भूभाग नेपालमा पथ्र्यो । सुगौली सन्धिपछि यी भूभाग ब्रिटिस भारतलाई सुम्पनु परेको थियो । उतिवेला भारतलाई सुम्पिएको नेपाली भूभागका नेपाली नै हुन्– आजका भारतीय नेपालीहरू । भारतमा बसेर नेपाली सभ्यतालाई जोगाएर राख्ने करोडौँ भारतीय नेपालीमध्ये केही लाख नेपाली भाषी भारतीय कोलकातामा पनि बस्छन् । नेपालमा मनाइने अनेक पर्व, उत्सव र दिवस उनीहरूले पनि मनाउने गर्छन् । भारतीय नेपालीका पूर्खा नेपाली नै हुन् भन्ने बलियो प्रमाण भनेको नेपाली भाषा पनि एक हो ।

३६ वर्षभन्दा लामो समयको भाषिक आन्दोलनपछि २० अगस्ट १९९२ मा नेपाली भाषालाई संवैधानिक मान्यता दिलाउन सफल भए उनीहरू । गएको अगस्ट २० मा भारतीय नेपालीले २७औँ नेपाली भाषा दिवस मनाए । यही नेपाली भाषासँग जोडिएका नेपाली भाषाको प्रथम कवि भानुभक्त आचार्यको २०२औँ जन्मजयन्तीको सन्दर्भमा, १४ जुलाई २०१५ को साँझ कोलकाताको एक सांस्कृतिक भवनमा सरिक भएका थियौँ हामी ।

नेपाली जनकल्याण समाज कोलकाताको ब्यानरमा कार्यक्रम सुरु भयो । भारतीय नेपाली समुदायसँगै भारतीय बंगाली समुदायको खचाखच उपस्थिति थियो सभाहलभरि । वाणिज्यदूत तथा कवि चन्द्र घिमिरेले आदिकविको तस्बिरमा माल्यार्पण गरी कार्यक्रमको उद्घाटन गरे ।

दोस्रो चरणमा नेपालबाट गएका कविले आफ्ना कविताका विशेष प्रस्तुति दिएका थिए । त्यसपछि कोलकाताका नेपाली र बंगाली समुदायका कलाकारका गायन र नृत्य हेर्न लायक थियो । जब–जब नेपाली कलाकारले स्टेजमा चढेर प्रस्तुति दिन्थे, त्यहाँ प्रस्तुति मात्रै हुदैनथ्यो । त्यहाँ सग्लो नेपाली जीवन देखिन्थ्यो । नेपाली भाषा, साहित्य, कला र संगीतका माध्यमबाट नेपालप्रतिको प्रेम असीम व्यक्त भएको आभास दिलाउँथे । साँझ अबेर संस्थाका अध्यक्ष बद्रीविक्रम थापाले समापन गरेका थिए ।

टैगोर म्युजियम
साहित्यमा नोबेल पुरस्कार जित्ने प्रथम गैरयुरोपेली साहित्यकार हुन् रवीन्द्रनाथ टैगोर । भारतीय राष्ट्रगान ‘जन गन मन’ का लेखक टैगोर अर्का राष्ट्र बंगलादेशको राष्ट्रगानका लेखकसमेत हुन् । एउटा लेखकको जिन्दगीमा यस्तो दुर्लभ संयोग सायदै होला । १५, जुलाई २०१५ बिहान । खाना खाएर वाणिज्य दूतावासको कूटनीतिक गाडीमा चढेर ठाकुरबारी पुग्यौँ, जहाँ ७ मे १८६१ मा टैगोर जन्मिएका थिए । उनले अनेक संघर्ष र सफलता प्राप्त गरी सन् १९४१ मा यसै ठाउँमा देह त्याग गरे ।

बंगाली र अंग्रेजी भाषामा ‘टैगोर म्युजियम’ लेखिएको गेटबाट भित्र छिर्‍यौँ हामी । गेटभित्र छिर्नासाथ मधुरो आवाजमा रवीन्द्र संगीतको धुन बजिरहेको सुनियो । टैगोर स्वयंले संगीत गरेको रवीन्द्र संगीत बिलकुल अलग सुनिन्थ्यो । म्युजियमको अघिल्तिर अर्धकद सालिकमा देखिएका रवीन्द्रले लाइभ संगीतको ध्वनि निकालिरहेजस्तो लाग्थ्यो । टैगोरसँग केही थान तस्बिर खिचेर म्युजियमभित्र प्रवेश गर्‍यौँ ।

नेपालको राणाकालीन दरबारको झल्को दिने टैगोर म्युजियमको संरचना जति भब्य लाग्थ्यो, टैगोरको पारिवारिक पृष्ठभूमि उस्तै असाधारण । राज परिवारका टैगोरले जीवनकालभरि गरेको कर्म र प्राप्त गरेका सम्पूर्ण उपलब्धि संग्रहित रहेछ टैगोर म्युजियममा । संसारका बडेबडे विज्ञानी, अर्थशास्त्री, राजनीतिज्ञ, संगीतज्ञ, लेखक, कविका संगतले टैगोरको व्यक्तित्व निर्माणमा महत्वपूर्ण भूमिका रहेको थियो भन्ने कुरा म्युजियमको चोटा कोठाले बताइरहेको थियो ।

म्युजियम घुमिसकेर बाहिर निस्कने क्रममा मनमा एउटा कुरा बारम्बार आइरह्यो । यदि टैगोरको पारिवारिक पृष्ठभूमि सामान्य नागरिकको हैसियत मात्रै हुँदो हो त, आजको रवीन्द्रनाथको भव्य व्यक्तित्वको निर्माण सम्भव हुन्थ्यो, हुन्नथ्यो होला रु के प्रतिभाले मात्रै आजको रवीन्द्रनाथ टैगोरको व्यक्तित्व निर्माण भएको हो रु

विक्टोरिया मेमोरियल पार्क
के एउटा शासक र सर्वसाधारणले गर्ने प्रेम एउटै हुन सक्ला रु के राजा–महाराजाले संसारलाई चकित बनाउने गरी आफ्नो प्रेमी वा पत्नीका लागि गरेको समर्पण अन्तरका आवाज नै हुन् त रु वा देखावटीका लागि मात्रै रु जब–जब शासकले आफ्ना पे्रमिकाको स्मृतिमा निर्माण गरिदिएका भव्य महल, पार्क, म्युजियमछेउ पुग्छु, माथिका प्रश्नले चिमोटिन्छु आफैँ ।

तत्कालीन ब्रिटिस शासक लार्ड कर्जनले आफ्नो रानीका लागि बनाइदिएका प्रेमको भव्य प्रतीकको छेउमा उभिएर सोच्छु– हामीले त प्रेमको नाममा पीडा, ऐँठन, हैरानी, आँसु, सुस्केरा र मृत्यु मात्रै जानेका छौँ । कमजोर सम्झनाका हाँगाबिँगा समाउन मात्रै जानेका रहेछौँ । जहाँ कोही आएर जोडले झुन्डिए मात्रै भने पनि सजिलै भाँचिन्छ । के हामी प्रेम जान्दै नजान्ने मानिस हौँ रु कि राजा–महाराजाजस्तै भइदिए प्रेमी–प्रेमिकाको स्मृतिमा यस्तै वैभवशाली स्मारक बनाउँला हामी पनि रु कोलकाताको विक्टोरिया मेमोरियल पार्कमा उभिएर मनमा यस्तै आँधी चलिरह्यो ।

ब्रिटिस इन्डियाका तत्कालीन शासक लार्ड कर्जनले आफ्नो रानी विक्टोरियाको स्मृतिमा बनाइदिएको यो पार्क ब्रिटिस इन्डिया समयलाई बुझ्ने एउटा आँखीझ्याल पनि हो । सन् १९०६ देखि सुरु भएर १९२१ मा निर्माण सम्पन्न भएको यो पार्क बिहान १० बजेदेखि साँझ ४ः३० सम्म खुला रहन्छ । पार्कको चारैतिर अनेक प्रजातिका हरिया रूख छन् । रूखका फेद–फेदमा बस्ने डेस्कको व्यवस्था गरिएको छ । वरिपरि सुन्दर बगैँचा छ ।

पार्कको मध्यभागमा कृत्रिम पोखरी छ । जहाँ रूखले ऐना हेर्छन् । पार्कभित्र घुमिरहँदा कैयौँ प्रेमी–प्रेमिका त्यही रूखका फेदमा बसेर एक–अर्कालाई अन्तरका कथा सुनाउँदै पार्कलाई पार्कजस्तो बनाइरहेका थिए । पार्कभित्रै एउटा भव्य मुगलशैलीको संग्रहालय निर्मित छ । जहाँ ब्रिटिस शासनको समयलाई बुझाउने ३,००० भन्दा बढी डकुमेन्ट संग्रहित छन् । यो प्रेमको सम्झना पार्कमा पुग्दा संग्रहालय धमाधम पुनर्निर्माणको काम भइरहेको हुनाले संग्रहालयभित्र छिरेर राम्रोसँग अवलोकन गर्न भने पाएनौँ ।

काठमाडौंको झझल्को र कलेज स्ट्रिट
यदि तपाइँ कोलकाताको बडाबजार पुग्नुभयो भने, काठमाडौंको असन या इन्द्रचोकमा हिँडिरहेको छुजस्तो आभास हुनेछ । पुरानो मोडलका घर, मान्छेका भिडभाड र गल्ली उस्तै । एउटा गल्लीबाट पसेर अर्को गल्लीबाट निस्कने चोरबाटा उस्तै । होलसेल पसलदेखि बाटा छेउछेउमा खुद्रे पसल च्याँखे थापेर बस्ने पनि उस्तै । यस्तो लाग्छ, कोलकातामा भएको मान्छे छिनमै काठमाडौं पुगेजस्तो । मान्छेलाई स्मृतिले एकैपटक कहाँ–कहाँ पुर्‍याइदिन्छ ।

सायद काठमाडौंको असन, इन्द्रचोकतिर कुनै वेला हिँडिरहेको सम्झना भएर बडाबजारलाई मैले काठमाडौंजस्तै देखेको । बडाबजार छाडेर महात्मागान्धी रोड निस्क्यौँ । एमजी रोडको किनारमा अवस्थित प्रख्यात कलेज स्ट्रिट क्षेत्रमा गएर रोकियौँ हामी । गान्धी रोडको झन्डै डेढकिलोमिटर लम्बाइ कलेज स्ट्रिट क्षेत्रले ओगटेको छ । कलेज स्ट्रिटमा संसारमा दुर्लभ मानिएका पुस्तकसमेत प्राप्त गर्न सकिन्छ । साना–ठूला गरी सयौँ बुक स्टोर उपलब्ध छन् यस क्षेत्रमा ।

कलेज स्ट्रिटलाई ‘कोलोनी अफ बुक्स’ नामले पनि चिन्न सकिने रहेछ । ‘युनिभर्सिटी अफ कोलकाता’, ‘संस्कृत कलेज एन्ड युनिभर्सिटी,’ ‘पे्रसिडेन्सी युनिभर्सिटी’लगायत आधा दर्जनभन्दा बेसी पुराना शैक्षिक संस्था स्ट्रिटआसपास रहेछन् । २०० वर्षअघि ब्रिटिसले सुरु गरेको कलेज स्ट्रिट, भारतको सबैभन्दा ठूलो पुस्तक बजार हो । सेकेन्ड ह्यान्ड पुस्तकसमेत पाइने कलेज स्ट्रिट, विश्वको सबैभन्दा ठूलो सेकेन्ड ह्यान्ड पुस्तक बजार पनि हो ।

छुटेका इच्छा
इन्डियन म्युजियम जाने इच्छा थियो, छुट्यो । साइन्स सिटी जाने इच्छा थियो, छुट्यो । फोर्ट विलियम जाने इच्छा थियो, छुट्यो । नेसनल लाइब्रेरी जान इच्छा थियो, छुट्यो । मदर टेरेसा हाउस जाने इच्छा थियो, त्यो पनि छुट्यो । यस्तै अरू पनि कैयन ठाउँ जाने इच्छा थियो । ती पनि छुटे । यसरी मान्छेले बाँँच्ने क्रममा के–के छुटाउँछन् जीवनबाट रु गन्दै जाने हो भने हाम्रो गणितले कहिले समाधान निकाल्नेछैन । कहिलेकाही स–साना इच्छामा अड्किरहने हामीलाई हरेक इच्छाको कुरा गरेर किन दुःख दिनु आफैँलाई रु बरु पाएको अवसरमा पूर्णता खोज्नु बुद्धिमत्ता हुन्छ । सायद खुसी भेटिने एउटा बाटो हुन सक्छ यो फर्मुला । पाँचदिने कोलकाता बसाइलाई बिट मार्दै गर्दा, मनलाई यस्तै फर्मुलामा बाँधेर इच्छाको गणित मिलाइरहेँ ।

आइएमई नम्बर
१७ जुलाई २०१५ को साँझ साल्दा रेलवे स्टेसन पुगिसकेका थियौँ प्रदीप र म । कवि चन्द्र घिमिरे र नेपाली जनकल्याण समिति कोलकाताका अध्यक्ष बद्रीविक्रम थापा हामीलाई छोड्न आएका थिए । रेल चढ्नुभन्दा अघि, थापाले जोगबनीसम्मको रेलको टिकट हातमा थमाए । फेरि पाइन्टको भित्री गोजीमा हात घुसारे । भारतीय रुपैयाँका केही नोट निकाले ।

प्रदीप र मलाई बाटोमा खर्च भनेर हात–हातमा थमाए । पैसा समाउँदै मैले भनेँ– ‘अस्ति एजिपी टु हावडा आउँदाको हाम्रो ट्रेन फेयर नि सर रु’ आउने–जाने ट्रेन फेयरको व्यवस्था आयोजकले गर्ने भनिएको थियो हामीलाई । कोलकाता जाँदाको दुईवटा टिकटको फेयर आफैँले तिरेको थिएँ । अप्रत्यासित मेरो प्रश्न सुनेर बद्रीविक्रम थापाका आँखा बिजुली चम्केजस्तै गरी चम्किए ।

ओठमाथिका लामा–लामा जुँगा बेस्सरी हल्लिए । त्यसपछि हड्बडाउँदै थापा सर बोले– अइएमई।।। आइएमई।।। गर्दिन्छु म । तपाईंहरू नेपाल।।। नेपाल।।। पुगेपछि आइएमई नम्बर पठाइदिन्छु म । हाम्रो संवाद सुनिरहेको प्रदीप भने मुसुमुसु हाँसिरहेका थिए । रेल हिँड्ने समय भइसकेको हुनाले थापा सर बिदा मागेर फर्किए । हामी जोगबनीका लागि छुट्यौँ । कोलकाताबाट फर्केको निकैपछिसम्म प्रदीपले मलाई जिस्क्याइरह्यो– हाव १ आइएमई नम्बर आयो कि आएन भाइ रु तर, प्रदीपले भनेजस्तो त्यो आइएमई नम्बर अहिलेसम्म पनि आएको छैन ।

(सान्दर्भीक लागेर नयाँ पत्रीकाबाट साभार गरेकाे – सं)