नेपाल चीनको अभिन्न मित्र एवं सीमा जोडिएको मित्र देश हो। चीनको छिमेक कुटनीतिका लागि मित्रता, इमानदारी र सहिष्णुताको प्रस्तावको १० औं वर्ष पूरा भएको छ। यसै उपलक्ष्यमा चीनले पहिलोपटक आफ्नो नीतिको आधिकारिक दस्तावेज सार्वजनिक गरेको छ।

गत मंगलवार बेइजिङमा आयोजित अन्तर्राष्ट्रिय संगोष्ठीमा चिनियाँ उपविदेशमन्त्री सुन वेइदोङले ‘नयाँ युगमा चीनको परिधीय विदेश नीति दृष्टिकोण’ शीर्षकको दस्तावेज सार्वजनिक गरेका हुन्।

यो पहिलो पटक हो जब चीनले दस्तावेजको रूपमा चीनको परिधीय विदेश नीतिको विस्तृत व्याख्या गरेको छ।

चीन-अमेरिका ‘ट्रेड वार’सँगै सम्बन्ध चिसिँदै गएका बेला चीनले छिमेकी देशसँगको सम्बन्धलाई मजबुत बढाउँदै प्रभाव विस्तारलाई प्राथमिकतामा राखेको छ। राष्ट्रपति सी चिनफिङले चीनले मित्रता, इमान्दारिता, पारस्परिक लाभ र समावेशिताको सिद्धान्तलाई निरन्तरता दिँदै शान्ति, शान्ति, समृद्धि, सौन्दर्य र मैत्रीपूर्ण सहअस्तित्वको एसियाली मातृभूमि निर्माण गर्न यस क्षेत्रका अन्य देशसँग मिलेर काम गर्ने बताएका छन्।

बेइजिङमा आयोजित गोष्ठीमा उनले चीनको छिमेक कूटनीतिको आधारभूत नीति आफ्ना छिमेकीसँग मित्रता र साझेदारीलाई अगाडि बढाउनु र सौहार्दपूर्ण, सुरक्षित र समृद्ध छिमेक निर्माण गर्नु रहेको बताएका हुन्।

विगत एक दशकमा चीनले माथि उल्लिखित सिद्धान्तलाई सक्रिय रूपमा अभ्यास गरेको र आफ्ना छिमेकीहरूसँग चौतर्फी रूपमा मैत्रीपूर्ण र सहयोगात्मक सम्बन्ध विकास गरेको उनले दाबी गरे। ‘दुवै पक्षले राजनीतिक पारस्परिक विश्वासलाई निरन्तर बढाएका छन् र स्वार्थको अभिसरणलाई गहिरो बनाएका छन्। जसले गर्दा असल छिमेकीमैत्री र विन–विन सहयोगको उज्ज्वल मार्ग प्रशस्त भएको छ,’ सीले भने।

नयाँ युगमा चीनले मित्रता, इमान्दारिता, पारस्परिक लाभ र समावेशिताको सिद्धान्तलाई नयाँ अर्थ प्रदान गर्ने, शान्ति, सहयोग, समावेशिता र एकीकरणका एसियाली मूल्य मान्यतालाई प्रवर्द्धन गर्ने र क्षेत्रीय एकता, खुलापन र प्रगतिलाई नयाँ गति प्रदान गर्ने उनले बताए।

‘हामी मित्रता, इमान्दारिता, पारस्परिक लाभ र समावेशिताको अवधारणाको नयाँ विकासलाई बढावा दिनेछौं ताकि चिनियाँ आधुनिकीकरणले हाम्रा छिमेकीहरूलाई थप फाइदा पुर्‍याउनेछ,’ सीले भने, ‘चीनले संयुक्त रूपमा एसियाको आधुनिकीकरण प्रक्रियालाई अगाडि बढाउन काम गर्नेछ र चीनको उच्च गुणस्तरको विकास र सुदृढ छिमेक वातावरणले एकअर्कालाई सुदृढ र परिपूरक बनाउने छ भन्ने सुनिश्चित गर्नेछ।‘

सन् २०२२ मा चीनको छिमेकी मुलुकसँगको व्यापार २.१७ ट्रिलियन अमेरिकी डलर नाघेको छ। चीनले लिएको छिमेक नीतिसँगै पछिल्लो दश वर्षमा व्यापार ७८ प्रतिशतले नाघेको छ। चीनले क्षेत्रीय व्यापक आर्थिक साझेदारी (आरसीईपी) अनुमोदन गर्न नेतृत्व लिएको छ, जसले क्षेत्रीय आर्थिक एकीकरणलाई सक्षम र बढावा दिएको उनले बताए।

त्यस्तै चिनियाँ कम्युनिष्ट पार्टी केन्द्रीय समितिका राजनीतिक ब्यूरोका सदस्य तथा विदेश मामिलासम्बन्धी केन्द्रीय आयोगको कार्यालयका निर्देशक वाङ यीले एशियालाई बेल्ट एण्ड रोड सहयोगका लागि प्रदर्शन क्षेत्र र विश्वव्यापी विकास पहल (जीडीआई), विश्वव्यापी सुरक्षा पहल (जीएसआई) र विश्वव्यापी सभ्यता पहल (जीसीआई) कार्यान्वयनका लागि पाइलट जोन बनाउन चीनले क्षेत्रीय देशहरूसँग मिलेर काम गर्ने बताए।

‘चीन मित्रता, इमानदारी, पारस्परिक लाभ र समावेशिताको सिद्धान्तद्वारा निर्देशित क्षेत्रीय देशहरूसँग मैत्रीपूर्ण सहयोगलाई प्रगाढ बनाउन प्रतिबद्ध छ र एसिया र मानवताका लागि साझा भविष्यसहितको समुदाय निर्माण गर्न थप ज्ञान र शक्ति योगदान गर्न प्रतिबद्ध छ,’ वाङले भने।

कस्तो हुनेछ चीनको छिमेक नीति ?

चीनले आफ्नो छिमेक नीतिको व्याख्या गर्दै छिमेकी देशहरुलाई हिमाल तथा नदीहरुले जोडिएका एकीकृत हित र साझा नियती भएका देशहरुको रुपमा हेरेको छ।

मंगलवार सार्वजनिक गरिएको दस्तावेजको प्रस्तावानामा चीनले चीन र छिमेक सम्बन्धलाई नबिग्रने र जोखिमहरु मार्फत् सुदृढ हुने सम्बन्धको रुपमा व्याख्या गरेको छ। आफूलाई एसियाली परिवारको सदस्यको रुपमा व्याख्या गर्दै चीनले चीन जिम्मेवार सदस्य भएको जनाएको छ।

जारी शताब्दीलाई एसियाली शताब्दीको रुपमा चर्चा गर्दै दस्तावेजमा छिमेकी देशहरूसँग संयुक्त रूपमा आधुनिकीकरण प्रक्रियालाई बढावा दिने र संयुक्त रूपमा छिमेकी देशहरूमा साझा भविष्यसहितको समुदाय निर्माण गर्ने, संयुक्त रूपमा शान्ति समृद्धि र मैत्रीपूर्ण सह-अस्तित्वको नयाँ युगमा एसियाको दृष्टिकोण कोर्ने उल्लेख छ।

दस्तावेजमा एसियाले २१औं शताब्दीमा नयाँ अवसर र चुनौतीको सामना गरिरहेको बताइएको छ।

‘एसिया विश्वको सबैभन्दा गतिशील र सम्भाव्य क्षेत्र हो र यो विश्वव्यापी विकास र समृद्धिका लागि एक हट स्पट रहिरहनेछ,’ दस्तावेजमा भनिएको छ, ‘विश्वव्यापी शासन व्यवस्था अस्तव्यस्त छ, शीतयुद्धको मानसिकता फेरि फर्किएको छ, एकपक्षीयवाद, संरक्षणवाद र आधिपत्यवाद व्याप्त छ, र ऊर्जा, खाद्य, वित्त, उत्पादन र आपूर्ति श्रृंखला, र जलवायु परिवर्तन जस्ता बहुविध जोखिमहरूले एसियालाई बढ्दो रूपमा प्रभावित गरेको छ।‘

दस्तावेजमा एसियाले असमान आर्थिक विकास र प्रमुख सुरक्षा र प्रशासनिक मुद्दाहरू जस्ता चुनौतीहरूको सामना गरिरहेको उल्लेख छ। ‘केही देशहरूले क्षेत्रीय सैन्य गठबन्धनको निर्माणलाई बढावा दिएका छन्। कोरियाली प्रायद्वीपको मुद्दा जटिल र समाधान गर्न गाह्रो छ, अफगानिस्तानको पुनर्निर्माण चुनौतीहरूले भरिएको छ, र आतंकवाद र प्राकृतिक प्रकोप जस्ता गैर-परम्परागत सुरक्षा खतराहरू अझै पनि विद्यमान छन्,’ दस्तावेजमा भनिएको छ।

चीनले खुला क्षेत्रीयतावादको पालना र साँचो बहुपक्षवादको रक्षा गर्नुको विकल्प नरहेकोसमेत बताएको छ। साथै उसले शीतयुद्धको मानसिकतामा फर्कनु, बन्द समूहमा संलग्न हुनु, आर्थिक मुद्दाहरूलाई राजनीतिकरण गर्नु, क्षेत्रीय सुरक्षालाई क्याम्प गर्नु र पृथकतावादलाई प्रोत्साहित गर्नु, मुठभेड सिर्जना गर्नु लगायतका समस्याहरु एसियामा देखिएको उल्लेख छ। यस्तो विकल्प एसियाका लागि सहि नभएको चीनको बुझाइ छ।

‘एसियाका लागि सही विकल्प बन्दको सट्टा खुलापन, विभाजनको सट्टा एकता, मुठभेडको सट्टा सहयोग, आधिपत्यको सट्टा न्याय र शून्य योगफलको सट्टा सहजीवन हुनुपर्दछ,’ दस्तावेजमा भनिएको छ, ‘जुन यस क्षेत्रका देशहरूको भविष्यको सम्भावनासँग मात्र सम्बन्धित छैन, तर आधारभूत र दीर्घकालीन रूपमा एसिया र विश्वको भविष्य र नियतिमा दीर्घकालीन प्रभाव पार्नेछ।‘

चीनले दस्तावेजमा एसियाली शताब्दीप्रतिको दृष्टिकोण राख्दै अगाडि भनिएको छ, ‘हामीले एसियाको राम्रो विकास र निर्माण गर्नुपर्छ। एसियाको लचिलोपन, बुद्धि र शक्ति प्रदर्शन गर्नुपर्छ, र विश्व शान्ति र स्थिरताको लागि, विकास शक्तिको स्रोत र सहयोगको नयाँ उच्च भूमि निर्माण गर्नुपर्छ।‘

‘एक एसिया, एक नियति। हामी चुनौती र आशाको समयमा बाँचिरहेका छौं। अभूतपूर्व अवसर र चुनौतीका लागि देशहरूबीच अभूतपूर्व ऐक्यबद्धता र सहकार्यको खाँचो छ,’ दस्तावेजमा अगाडि भनिएको छ, ‘जब सबै देशहरू विश्वको बाटो पछ्याउँछन्, सद्भाव र विन-विन सहकार्यमा बाँच्छन्, तब मात्र समृद्धि दिगो र सुरक्षाको प्रत्याभूति हुन सक्छ।‘

त्यस्तै चीनले आधुनिक समाजवादी देश निर्माण गरिरहेको भन्दै चिनियाँ राष्ट्रको महान् कायाकल्पको चिनियाँ सपना साकार पार्न प्रयास गरिरहेको जनाएको छ। ‘यस क्षेत्रका सबै देशका जनतालाई सधैँ जस्तै सुखी र सुन्दर जीवन यापन गर्न सहयोग र सहयोग गर्न इच्छुक छ। स्थायी शान्ति र साझा विकासको एसियाली सपना साकार पार्न सँगै काम गर्न र छिमेकी देशहरूमा साझा भविष्यसहितको समुदाय संयुक्त रूपमा निर्माण गर्न तयार छ,’ दस्तावेजमा भनिएको छ।

दस्तावेजमा चीनले छिमेकी देशहरुसँगको सम्बन्ध विकासमा निरन्तर ठूलो परिणाम हासिल गरिरहेको उल्लेख छ।

सन् २०१२ मा चिनियाँ कम्युनिस्ट पार्टीको १८औँ राष्ट्रिय महाधिवेशनपछि छिमेकी मुलुकहरूसँगको चीनको सम्बन्धले गुणस्तरीयता र उन्नयनलाई तीव्रता दिएको थियो।

यसबीच चीनले २८ छिमेकी देशहरुसँग सहयोगात्मक सम्बन्ध वा रणनीतिक पारस्पारिक लाभाकारी सम्बन्ध स्थापित गरेको दस्तावेजमा उल्लेख छ। यसबीच चीनले १२ छिमेकी देशसँगको सीमा विवाद संवाद मार्फत समाधान गरेको उललेख छ। यसैबीच सोमवार मात्र बेइजिङमा मन्त्रीस्तरी चीन-भुटान सीमा वार्ता भएको थियो।

९ छिमेकी मुलुकसँग असल छिमेकी, मित्रता र सहयोगका सन्धिमा हस्ताक्षर गरेको दस्तावेजमा उल्लेख छ। चीनले मध्य एसियाली आणविक हतियार मुक्त क्षेत्रसम्बन्धी सन्धिको प्रोटोकलमा हस्ताक्षर र अनुमोदन गरेको, मंगोलियाको आणविक हतियारमुक्त हैसियतलाई सम्मान गरेको, दक्षिण पूर्वी एसियामा मित्रता र सहयोगसन्धिलाई स्वीकार गर्न नेतृत्व लिएकोसमेत उल्लेख छ। त्यस्तै दक्षिण पूर्वी एसिया आणविक हतियार मुक्त क्षेत्रसम्बन्धी सन्धिको प्रोटोकलमा हस्ताक्षर गर्न पूर्ण तयारी गरेकोसमेत दस्तावेजमा उल्लेख छ।

यसबीच चीनले २४ छिमेकी देशसँग संयुक्त रूपमा ‘बेल्ट एण्ड रोड’ निर्माण गर्न साझेदारीपत्रमा हस्ताक्षर गरेको छ। त्यस्तै चीनले एसियाली पूर्वाधार लगानी बैंक र सिल्क रोड फन्डको स्थापना लगायतबाट छिमेकीको विकासमा सहयोग पुर्‍याएको जनाएको छ। चीनले ‘६ वटा करिडोर, ६ वटा बहुदेश सडक, र बहुबन्दरगाह’ ढाँचाले आकार लिएको जनाएको छ।

चीनले नयाँ प्रकारको अन्तर्राष्ट्रिय सम्बन्धको निर्माणलाई बढावा दिने भन्दै दस्तावेजमा छिमेकी देशहरुसँग समानता, खुलापन र सहयोगको साझेदारीलाई प्रगाढ बनाउनेछ उल्लेख छ। ‘चीनले आफ्नो सार्वभौमिकता, सुरक्षा र विकासका हितहरूको दृढतापूर्वक रक्षा गर्दछ। सबै देशको सार्वभौमिकता र क्षेत्रीय अखण्डताको सम्मान गर्दछ, सबै देशका जनताले स्वतन्त्र रूपमा रोजेको विकास मार्ग र सामाजिक प्रणालीको सम्मान गर्दछ र अन्य देशको आन्तरिक मामिलामा हस्तक्षेप गर्दैन,’ दस्तावेजमा भनिएको छ।

चीनले चिनियाँ शैलीको आधुनिकीकरणले विकासशील देशहरूलाई आधुनिकीकरणको मार्ग अन्वेषण गर्न नयाँ विकल्प प्रदान गर्नेसमेत दस्तावेजमा उल्लेख छ। ‘चीनले क्षेत्रीय शान्ति र विकासको दृढतापूर्वक रक्षा गर्दै आफ्नै विकास खोज्नेछ, चीनको नयाँ विकाससँगै आफ्ना छिमेकीहरूका लागि नयाँ अवसरहरू प्रदान गरिरहनेछ र छिमेकी देशहरूसँग खुला, सहयोगात्मक र विन-विन विकासको बाटो लिनेछ,’ दस्तावेजमा भनिएको छ।