सरकारले दसैंलाई लक्षित गरी ८ करोड रुपैयाँ बराबरको २ हजार खसी र च्यांग्रा काठमाडौं ल्याउने भएको छ। निजी कम्पनीले पनि खसीबोका र च्यांग्रा गरी ६५ हजार ल्याउने तयारी गरेको बताएको छ। जस अनुसार सरकार र निजी कम्पनीले दसैंका लागि ६८ हजार खसीबोका र च्यांग्रा उपत्यकामा भित्र्याउने भएका छन्।

सरकार मातहतको खाद्य व्यवस्था तथा व्यापार कम्पनीले २ हजार खसी र १ हजार च्यांग्रा ल्याउने तयारी गरेको कम्पनीकी सूचना अधिकारी सर्मिला न्यौपाने सुवेदीले बताइन्। जसका लागि ८ करोड ३३ लाख ४० हजार रुपैयाँ बजेट विनियोजन गरिएको उनको भनाइ छ। अघिल्ला वर्षहरुमा जस्तै हेटौंडा, दाङ, धादिङ, मकवानपुरलगायत जिल्लाबाट खसीबोका किन्ने तयारी गरिरहेको उनले बताइन्। च्यांग्राका लागि भने मुस्ताङ मुख्य केन्द्र रहेको उनको भनाइ छ।

‘सुरूमा त नेपाली खसी बोका च्यांग्रा कति छन्। त्यसैलाई प्राथमिकता दिइने तयारी भएको छ। अब नेपाली उत्पादनले पुगेन भने पनि छिमेकी मूलुकसँग जोडिएको रसुवा नाका खुल्दै छ,’ सुवेदीले भनिन्। खसीबोका किन्न खाद्य कम्पनीको जिल्ला प्राथमिक खरिद समिति रहन्छ। समितिमा प्रमुख जिल्ला अधिकारी, खाद्य, कृषि विकास र किसानसहित सदस्य हुन्छन्। समितिले मूल्य निर्धारण गरेपछि सोही मूल्यमा खरिद हुन्छ। प्रशासनिक र ढुवानी खर्च जोडेर खाद्यले मूल्य निर्धारण गर्ने गरेको सुवेदीले बताइन्।

कम्पनीले यसपाली खसीबोका खरिद बजेट पनि ६ करोड ४३ लाखबाट बढाएर ८ करोड ३३ लाख ४० हजार पुर्‍याएको छ। अघिल्लो वर्ष खाद्य कम्पनीले २३ सय खसीबोका/च्यांग्रा खरिद गर्ने लक्ष्य राखेको थियो। यसपाली ३ हजार लक्ष्य राखेको उनको भनाइ छ।

खसीबोका र च्यांग्रा घटस्थापनाको दिनसम्म ल्याइसक्ने र भोलिपल्टदेखि बिक्री वितरण गर्ने तयारीसमेत गरेको सुवेदीले बताइन्।

निजीबाट ५० हजार

उद्योग वाणिज्य तथा आपूर्ति मन्त्रालयका प्रवक्ता गजेन्द्र ठाकुरले खाद्य कम्पनी, पशु सेवा विभाग र व्यवसायीसहित भएको बैठकमा निजी कम्पनीले ५० हजार खसीबोका ल्याउने निर्णय भएको बताए। निजी कम्पनीले खसीबोका गाउँ–गाउँमा गएर खरिद गर्ने बताएको उनको भनाइ छ।

‘सरकारी खसीबोका यही असोज २१ बाट बिक्री सुरू हुन्छ। खसीबोकामा प्रतिकिलो १० रुपैयाँ छुट हुनेछ,’ उनले भने। यो वर्ष स्वदेशी उत्पादनलाई प्राथमिकता दिने उनले बताए। स्वदेशमै उत्पादित खसीबोका र च्यांग्रा खरिदबिक्री गर्ने सरकारले लक्ष्य लिएको उनको भनाइ छ। जिल्ला जिल्लामा उत्पादन बढेकाले स्वदेशी उत्पादनलाई नै प्राथमिकता दिन आग्रहसमेत गरिएको उनी बताउँछन्।

उक्त बैठकमा पशु सेवा विभागले नेपालमा खसीबोकाको संख्या ३६ लाख रहेको तथ्यांक प्रस्तुत गरेको थियो। वार्षिक उत्पादन साढे ७ लाख अर्थात् २० प्रतिशतले बढ्ने विभागले जनाएको छ। नेपालमा वार्षिक खसीबोकाको माग ५ लाख रहेको छ। मागभन्दा उत्पादन बढी भएकाले विदेशी आयात गर्नुपर्ने बाध्यता नभएको ठाकुर बताउँछन्।

‘स्वदेशी खरिद हुँदा किसानलाई पनि राम्रो हुन्छ। गत वर्षको दसैंमा व्यवसायीले जिल्लाबाट ४० हजार खसीबोका ल्याएर बिक्री गरेको मन्त्रालयको तथ्यांक छ। यो वर्ष ५० हजार ल्याउने तयारी छ,’ ठाकुरले भने। निजी व्यवसायीले पनि ५० हजार खसीबोका र १० देखि १५ हजार च्यांग्रा ल्याउने बताएका छन्। एउटा खसीको औसत तौल ३५ देखि ४० किलो हुने काठमाडौं चौपाया खरिदबिक्री प्रालिका अध्यक्ष जनक खड्काले बताए।

‘२० हजारका दरले ५० हजार खसीबोकाको मूल्य १ अर्ब रुपैयाँ हुन्छ। गत वर्षझैं यस वर्ष करिब १० देखि १५ हजार च्यांग्रा ल्याउँछौं,’ उनले भने, ‘एउटा च्यांग्राको मूल्य ३५ देखि ४५ हजार रुपैयाँसम्म पर्छ। औसत मूल्य ३५ हजारले पनि ५२ करोड ५० लाख रुपैयाँ पर्छ।’

खड्काले यसपाली मूल्य खासै नबढ्ने बताए उनले बताए। ‘यसपाली स्वदेशी उत्पादन पर्याप्त छ। हिउँदे दसैं भएकाले ढुवानीमा समस्या हुँदैन। गत वर्षको तुलनामा महंगो पर्दैन। यसपालीको दसैंमा करिब ९५ प्रतिशत स्वदेशी खसीबोका बिक्री हुने देखिन्छ’, उनले भने। सरकारले अघिल्लो वर्ष खसीबोकाको सहुलियत दरमा बिक्री गर्ने मूल्य प्रतिकिलो ६ सय ७० रुपैयाँ तोकेको थियो।

च्यांग्राको मूल्य प्रतिकिलो १२ सय ६० रुपैयाँ तोकेको थियो। त्यसमा प्रतिकिलो १० रुपैयाँ छुटसहित उपभोक्तालाई प्रतिकिलो १२ सय ५० रुपैयाँमा बेचेको थियो। यो वर्ष मूल्य कति तोक्ने भन्ने बारे तत्काल छलफल नभएको उनले बताइन्। निजी खरिदबिक्री सेवा संघले तराईको खसी प्रतिकिलो ७ सय १० देखि ७ सय ५० रुपैयाँ तोकेको थियो। लोकल खसी प्रतिकिलो ६ सय ८० देखि ७ सय १० रुपैयाँ तोकेको थियो। व्यवसायीले सुरुमा च्यांग्राको मूल्य प्रतिकिलो १३ सय रुपैयाँ तोकेका थिए। खाद्यको च्यांग्रा सकिएपछि भने मूल्य बढाएका थिए।